میراث آریا: این مراسم، هرساله در چهاردهم ماه صفر از سوی از سوی خانم‌ها و به‌منظور برآورده شدن حاجات برگزار می‌شود. وجه‌تسمیه این مراسم هم، برگزاری آن در چهاردهم ماه صفر است. معمولاً زنانی که حاجاتی دارند، برای اطلاع از آیندۀ خود و گشایش کار و رفع حاجات این مراسم را اجرا می‌کنند.
در میان مردمان مناطق مختلف، دربارۀ منشأ چهاردهمی دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد. برخی آن را منسوب به حضرت فاطمه (ع) می‌دانند و می‌گویند: زمانی که ایشان نگران بازگشت حضرت علی (ع) از جنگ بود، برای نخستین بار به اجرای این مراسم پرداخت. برخی نیز بر این باورند زمانی که امام حسین (ع) در روز عاشورا به میدان جنگ رفت، حضرت زینب استخاره کرد که آیا امام حسین (ع) از میدان برمی‌گردد یا خیر؟
گروهی دیگر می‌گویند که این مراسم نخستین بار برای تسلای خاطر حضرت صغری، دختر امام حسین (ع)، برگزار شد، زیرا ایشان نگران برگشت علی‌اکبر و پدرش امام حسین (ع) از میدان جنگ بودند. با توجه به همۀ این باورها، بر زنانه بودن این رسم تأکید شده است.
زمان برگزاری این مراسم سیزدهمین شب یا عصر چهاردهم یا شبانگاه چهاردهم صفر است. زنان حاجتمند چند روز پیش از چهاردهم صفر به درِ خانۀ ۷ زن می‌روند که نام آن‌ها فاطمه یا زهراست. آن‌ها از این زنان هل، گُل خشک، نبات، پارچۀ سبز، کاسۀ مسی، عود، گشته (ماده‌ای خوش‌بو)، گلاب و بوزرد (ماده‌ای شبیه به مُشک) درخواست می‌کنند و در ضمن آن‌ها را برای مراسم فال‌گیری دعوت می‌کنند؛ همچنین از زنان همسایه و چند زن خوش‌صدا برای خواندن دوبیتی‌های ویژۀ فال دعوت می‌شود.
در شب اجرای مراسم، زنی که برپاکنندۀ مراسم است، با عود و اسپند (اسفند) و گشته خانۀ خود را معطر می‌سازد. هر یک از مدعوین که وارد خانه می‌شود، صلوات می‌فرستد و حاضران نیز با صلوات پذیرای او می‌شوند. سپس مواد خوش‌بو را در ظرفی مسی می‌ریزند و اندکی آب و گلاب به همراه برگهای تازۀ ۷ درخت بی‌خار همچون مورد و حنا، و گله‌ای خوش‌بو به آن می‌افزایند و در پایان پارچۀ سبزی را روی کاسه می‌کشند. سپس دختربچه‌ای ۵-۶ ساله را که فاطمه یا زهرا نام دارد و از قبل او را آراسته، و لباس پاکیزه و زیبا به تنش کرده‌اند، به‌پای ظرف مسی می‌نشانند تا محتویات ظرف را هم بزند.
زنان دیگر دور دختر حلقه‌زده و هر یک نشانه‌ای از خود درون ظرف می‌اندازد. این نشانه‌ها می‌تواند انگشتر، حلقه، خلخال، گردنبند، گیرۀ سر، مهره و سایر اقلام باشد. قبل از انداختن نشانه‌ها، یک نفر آن‌ها را بررسی می‌کند تا اشیاء هر یک از زنان مشخص شود. سپس زنان خوش‌صدا به‌نوبت دوبیتی‌هایی از شاعران محلی مانند فایز، محیا و باقر می‌خوانند. پس از خواندن هر دوبیتی، زنان از دخترک می‌خواهند تا نشانه‌ای را از درون ظرف دربیاورد. سپس بر اساس محتوا و مضمون دوبیتی و شیء داخل ظرف، تفاسیر مختلفی ارائه می‌شود. گاه دوبیتی عاشقانه با شیء خارج‌شده از ظرف، تفسیر عاشقانه‌ای به همراه دارد که موجب شادی و بذله‌گویی همگان می‌شود. پس از خارج کردن تک‌تک اشیاء از درون ظرف و خوانده شدن دوبیتی‌ها، فرد صاحب فال پاسخ نیاز و حاجت خود را از مضامین دوبیتی‌ها می‌گیرد و با چای و شیرینی از میهمانانش پذیرایی می‌کند.
گاه دیگر زنان برای تبرک یا برپاداشتن چنین مجلسی، از درون ظرف، اشیاء یا موادی را به قول خود به «گرو» برمی‌دارند تا مگر حاجاتشان برآورده شود و در چهاردهم صفر سال بعد به اجرای مراسم چهاردهمی بپردازند. گاه زنان اشیاء یا مواد خوش‌بوی درون ظرف را به سر و روی خود می‌مالند.
دوبیتی‌هایی که در مراسم فال چهاردهمی خوانده می‌شود، اغلب مضامین عاشقانه دارد که از دوری و فراق یار، بی‌وفایی، جفا و سختی روزگار حکایت دارد. توصیف زیبایی‌های یار و ستایش عظمت پروردگار نیز از دیگر مضامین دوبیتی‌های ویژۀ این مراسم است؛ به‌عنوان نمونه:
نی قلیان به دستت باشه دلبر / سلام بر چشم مستت باشه دلبر
اگر خواهی ز غیرم یار گیری / کلام‌الله به خصمت باشه دلبر
گلی چیدم که هرگز کس نچیده / به گلزاری که بلبل کم پریده
گرفتم شاخۀ بی‌حد بلندی / که هرگز دست نامحرم ندیده
سر کوه بلند کوه پیرغیبن / امام راهنما امام حسینن
سر و جونم فدای ذوالجناحش / علی‌اکبر گل باغ حسینن
پسینی پای لورم ای خدایا / پس دریای سورم ای خدایا
پس دریای سور و ملک غربت / من از کاکام به دورم ای خدایا
فلک داد و فلک صد دادوبیداد / فلک تخت سلیمان داده بر باد
فلک پنجه به کوه آهنی زد / بسی تازه‌جوانان داده بر باد /
... به قرآنی که خطش بی‌شماره / به مولایی که تیغش ذوالفقاره
سر از سودای عشقت برندارم / که تا دین محمد (ص) برقراره
... عزیزم، کبک مستم، کبک مستم / میان کبک‌ها دل بر تو بستم
که کبک‌ها همه رفتند به بازی / من مسکین گرفتار تو هستم.
گزارش: سهراب سعیدی
انتهای پیام/
نظر شما